به نام خداوند جان و خرد - کزین برتر اندیشه برنگذرد

خداوند نام و خداوند جای - خداوند روزی ده رهنمای

خداوند کیوان و گردان سپهر - فروزنده ماه و ناهید و مهر

فارسی یا پارسی یکی از زبان‌های هندواروپایی در شاخه زبان‌های ایرانی جنوب غربی است که در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان به آن سخن می‌گویند. فارسی زبان رسمی کشورهای ایران و تاجیکستان و یکی از دو زبان رسمی افغانستان (درکنار پشتو) است. زبان رسمی کشور هندوستان نیز تا پیش از ورود استعمار انگلیس، فارسی بود.

زبان فارسی را پارسی نیز می‌گویند. فارسی‌زبانان در گذشته واژگان دری و پارسی را نیز برای این زبان به‌کار می‌بردند، و واژه «فارسی» در حقیقت عربی کلمه پارسی» است. برخی زبان‌شناسان، یکی از موارد تحول «پ» آریایی را تبدیل آن به «ف» می‌دانند. در دبیره پهلوی برای واج‌های «پ» و «ف» یک حرف به‌کار می‌رفته و بعضی از «پ» های پهلوی «ف» خوانده می‌شده‌اند. زبان فارسی در افغانستان به طور رسمی دری و در تاجیکستان تاجیکی خوانده شده‌است.

در سال ۱۸۷۲ در نشست ادیبان و زبان‌شناسان اروپایی در برلین، زبان‌های یونانی، فارسی، لاتین و سانسکریت به عنوان زبان‌های کلاسیک جهان برگزیده شدند. طبق تعریف، زبانی کلاسیک به شمار می‌آید که باستانی بوده و دارای ادبیات غنی باشد.همچنین، در آخرین هزاره عمر خود تغییرات اندکی کرده باشد.

فارسی از نظر شمار و تنوع ضرب‌المثل‌ها در میان سه زبان اول جهان است. این زبان به دلیل دارا بودن دامنه وسیعی از واژگان و تنوع واژه‌ها، بسیار بزرگ و پرمایه ‌است و یکی از غنی‌ترین زبان‌های جهان از نظر واژه‌ها و دایره لغات به‌شمار می‌آید. در کمتر زبانی فرهنگ لغاتی چون دهخدا (در ۱۸ جلد) و یا فرهنگ معین (در ۶ جلد) دیده می‌شود.

زبان فارسی از زبان قدیمی تر فارسی میانه (یا پهلوی) و آن نیز خود از فارسی باستان نشأت گرفته‌ است. این دو زبان قدیمی تر متعلق به ناحیه تاریخی پارس در حدود استان امروزی فارس در جنوب ایران هستند. فارسی میانه به عنوان گویش رسمی در زمان ساسانیان در دیگر سرزمین‌های ایرانی گسترش زیادی یافت به طوری که در خراسان بزرگ جایگزین زبان‌های پارتی و بلخی شد و بخش‌های بزرگی از خوارزمی‌زبانان و سغدی‌زبانان نیز فارسی‌زبان شدند.گویشی از فارسی میانه که بعدها فارسی دری نام گرفت پس از اسلام به عنوان گویش استاندارد نوشتاری در خراسان شکل گرفت و این بار با گسترش به سوی غرب به ناحیه پارس و دیگر نقاط ایران بازگشت.

ادبیات فارسی

ادبیّات فارسی یا ادبیات پارسی به ادبیاتی گفته می‌شود که به زبان فارسی نوشته شده باشد. ادبیات فارسی تاریخی هزار و صد ساله دارد. شعر فارسی و نثر فارسی دو گونه اصلی در ادب فارسی هستند. برخی کتابهای قدیمی در موضوعات غیرادبی مانند تاریخ، مناجات و علوم گوناگون نیز دارای ارزش ادبی هستند و با گذشت زمان در زمره آثار کلاسیک ادبیات فارسی قرار گرفته‌اند.

ادبیات فارسی ریشه در ادبیات باستانی ایران دارد که تحت تاثیر متون اوستایی در دوران ساسانی به زبان‌های پارسی میانه و پهلوی اشکانی پدید آمد. ادبیات فارسی نو نیز پس از اسلام و با الگوبرداری از ادبیات عربی در نظم و ریشه‌های دبیری و نویسندگی دوران ساسانی که ادبیات منثور عربی را ایجاد کرده بود در زمینه نثر متولد شد. ادبیات شفاهی فارسی نیز به همان سبک باستانی خود ادامه یافت.

ادبیات فارسی موضوعاتی مانند حماسه و روایات و اساطیر ایرانی و غیر ایرانی، مذهب و عرفان، روایت‌های عاشقانه، فلسفه و اخلاق و نظایر آن را در برمی‌گیرد. موضوع یک آفریده ادبی فارسی آن را در حیطه ادبیات حماسی، غنایی، تعلیمی یا نمایشی قرار می‌دهد.

از میان چهره‌های بین‌المللی شناخته شده ادبیات فارسی که بیشتر آن‌ها شاعران سده‌های میانه هستند می‌توان به رودکی، فردوسی،نظامی گنجه‌ای، خیام، سعدی، مولانا و حافظ اشاره کرد. به اعتقاد گوته ادبیات فارسی، یکی از چهار ارکان ادبیات بشر است. 

وجه تمایز الفبای فارسی با الفبای زبان عربی

اگرچه اساس الفبای فارسی با الفبای خط عربی یکی است، اما الفبای فارسی به دلیل داشتن چهار حرف »چ، پ،گ، ژ» متفاوت از الفبای خط عربی است. علاوه بر این، به لحاظ نوشتاری نیز میان این دو زبان تفاوتهایی مشاهده میشود. به طور مثال، «ک» فارسی در حالت پایانی یا تنها، با سرکش نوشته می‌شود در حالی که «ک» عربی در این دو حالت بدون سرکش و به این صورت »ﻙ» است و یا حرف «ی» در عربی با دو نقطه در زیر آن »ﻱ» همراه‌ است. تفاوت‌های جزئی دیگری هم وجود دارد.

زبان و ادب فارسی در دنیای غرب

در حال حاضر در بسياري از كشورهاي اروپايي و آمريكا، زبان فارسي آموزش داده مي‌شود. كشورهایی نظير اسپانيا، فرانسه، ايتاليا، اتريش، انگلستان، آمريكا، كانادا، روسيه، استادان بزرگي مشغول به تدريس و تحقيق پيرامون ادبيات فارسي هستند. در بسياري از اين كشورها علاوه بر كرسي¬های زبان فارسي و نيز نمايندگي‌هاي فرهنگي و سياسي رسمي جمهوري اسلامي ايران در خارج كه كمابيش به امر آموزش می‌پردازند ، مراكز و انجمن‌هاي ايران شناسي و شرق شناسي نیز در كنار فعاليت‌هاي اصلي خود، آموزش زبان فارسي به ايرانيان مهاجر و فرزندانشان را بر عهده دارند.

در کانادا رشد جمعيت فارسي زبان و افزايش تعداد مهاجران از كشورهاي فارسي زبان موجب شده است كه اين زبان در شمار ده زبان اول جدول رده بندي زبان‌هاي غير رسمي كانادا قرار گيرد.

در انگلستان گرايش انگليسي‌ها به فارسي آموزي، رشد و گسترش زبان و ادبيات فارسي را در ميان آنان و بسياري از دانشگاه‌هاي آن كشور فراهم كرد. در قرن 19 ايران شناسي در انگلستان رونق گرفت و ايران شناسان فراواني به پژوهش در زبان و ادبيات فارسي همت كردند. از ایران¬شناسان معروف انگلیسی می‌توان به ادوارد فیتز جرالد، متيو آرنولد و ادوارد براوون انگليسي اشاره کرد. توجه انگليسي‌ها به زبان وادب فارسي و پژوهش آنان درباره آثار ادبي ايراني بسیار حائز اهمیت است . در دانشگاه‌هاي اكسفورد، كمبريج، منچستر، ادینبورگ، دورهام، و دانشگاه لندن كرسي‌هاي زبان فارسي هنوز وجود دارد، و در كنار آن ها، ده‌ها مركز و فارسي به وجود آمده اند و در حال حاضر نيز به طور جدي به فعاليت مشغولند.

دانشگاه وين در اتریش يكي از قديمي ترين مراكز علمي اروپاست . كه در سال 1353 شمسي كرسي مخصوص زبان شناسي را داير كرد كه وظيفه تدريس زبان و ادبيات فارسي را بر عهده گرفت از مهم ترين مراكزي كه در اين كشور به مطالعه و پژوهش و شرق شناسي و ايران شناسي مشغولند مي‌توان به موسسات شرق شناسي دانشگاه وين، موسسه مطالعات زبان شناسي عمومي و زبان شناسي هند و ژرمن دانشگاه وين، موسسه خاور شناسي دانشگاه ادينبورگ، دانشكده تاريخ هنر در وين و فرهنگستان علوم وين اشاره كرد.

در آلمان نيز آموزش زبان فارسي و مطالعات ايراني در بيش از 20 دانشگاه اين كشور سابقه دارد . يوهان ولفگانگ فن گوته شاعر و متفكر بزرگ آلماني و آنه ماري شيمل از چهره‌هاي شهير و از علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب ايراني در اين كشور به شمار مي‌آيند . گوته در ايام جواني به شرق و معارف گسترده و متنوع آن علاقه مند بود. ترجمه قرآن را خوانده بود و از داستان‌هاي هزار و يك شب اطلاع داشت.

در ايتاليا در دانشگاه‌هاي پالرمو و رم كرسي‌هاي زبان فارسي داير است. در دانشكده خاورشناسي دانشگاه سن پترزبورگ روسيه، دانشگاه دولتي تفليس، دانشگاه بخارست در روماني، در دانشگاه ليدن هلند، مطالعات ايران شناسي و آموزش زبان فارسي علاقه مندان به خود را جذب اين رشته كرده است . و همه ساله تعدادي از اين دانشجويان براي افزايش دانش و آموزشهاي خود به ايران سفر كرده و در دوره‌هاي دانش افزايي شركت مي‌كنند.

در فرانسه مطالعات ايران شناسي تا مدتها در زمره مطالعات عربي قرار مي‌گرفته است . اما در يك قرن پيش و با ایجاد مدرسه زبان‌هاي شرقي، محققان برجسته¬ای در آن كشور پديد آمدند و اين آغازي برآشنايي با زبان و ادبيات فارسي در اين كشور است. 

از سال 1945 تا 1971، سال تاسيس نهادهاي مطالعات ايراني در اين كشور نام گرفت و در سال‌هاي بعد از جنگ جهاني دوم، مطالعات ايراني به دانشگاه پاريس در سوربن راه يافت و بخش ايران شناسي موسسه ايران و فرانسه به دست آقاي هانري كربن تاسيس شد. لويي ماسينيون، موسسه مطالعات ايراني را در سوربن بنياد گذارد و مطالعات ايراني روز به روز توسعه يافت.

اهمیت و گسترش زبان فارسی در دنیای غرب بیش از آن چیزی است که در این مجال بدان اشاره شد؛ با اين حال شناخت و درك ما از دنياي امروز و جايگاه ايران و ادبيات ايراني، ما را به شناخت جديدتر از موقعيت كنوني زبان و ادبيات فارسي در جهان و نيز آينده حضور فرهنگي ما در جهان غرب رهنمون مي‌سازد.